Studies in Genesis – Stervend sterven?

Als we verder door Genesis heen gaan, komen we in 2:17b al het volgende interessante punt tegen. We lezen daar in de gangbare vertalingen:

HSV – want op de dag dat u daarvan eet, zult u zeker sterven.
NBG – want ten dage, dat gij daarvan eet, zult gij voorzeker sterven
NBV21 – wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.

Het ‘zeker/voorzeker/onherroepelijk sterven’ is de vertaling van de laatste twee Hebreeuwse woorden van dit vers:

mothtámuth
te stervenjij bent stervende

Dit komt geregeld voor in het Hebreeuws, dat voor een werkwoord in de aantonende wijs, een onbepaalde wijs staat. Wat wil dit zeggen? Waarom wordt het werkwoord herhaald?

In oude Engelse concordante studies werd hiervan gemaakt dat het werkwoord herhaald wordt omdat er twee waarheden uitgedrukt worden. Enerzijds dat als ze van de boom zouden eten, ze op een dag zouden sterven, zoals nu alle mensen doen. Maar ook een diepere waarheid, dat we nu “stervend zijn”, we zijn sterfelijk. Zelfs als we leven, is ons lichaam broos en aan verval onderhevig.

Hoewel dit mooi gevonden is, past deze uitleg van het gebruik van dubbele werkwoorden in het Hebreeuws alleen hier. Op de meeste andere plaatsen is een dergelijke uitleg onzinnig. Waarom wordt het werkwoord herhaald? In veel talen leidt herhaling tot meer nadruk, en dat lijkt, als je nagaat waar het voorkomt in het Hebreeuws, ook hierbij te kloppen. Zo lezen we in 1Sam 1:

10 En zij was bitter van ziel, en zij bad tot Jahweh, en (lett.) te huilen zij is huilende

Vertalingen geven dit weer als “huilde zeer/erg”, en dat lijkt ook zeker de strekking hier. Vaker lijkt het nog zo te zijn dat de extra nadruk gelegd wordt omdat wat gezegd wordt daarvoor nog niet zeker was of nog niet zonder twijfel was, en dus sterker aangezet wordt. Zo lezen we in de HSV:

1)Gen 18:18Abraham zal zeker tot een groot en machtig volk worden
2)Deut 31:29Want ik weet dat u na mijn dood zeker op verderfelijke wijze zult handelen
3)Exo 21:28En wanneer een rund een man of een vrouw zó stoot dat deze sterft, moet het rund zeker gestenigd worden
4)2Kon 18:33Hebben de goden van de volken ieder zijn eigen land ooit gereduit de hand van de koning van Assyrië?

In 1) is het naar omstandigheden nog onzeker dat Abraham een groot en machtig volk zou worden, hij is oud en heeft nog geen kinderen. In 2) uit Mozes zijn mening, een mening die door anderen niet zo gezien wordt, en dus extra sterk wordt aangezet. In 3) wordt extra sterk aangezet dat iets zo moet gebeuren, als het voorval zich voordoet. In 4) is het juist sarcastisch gebruikt, om het tegendeel sterk aan te zetten. De goden van andere volken hebben nog nooit een volk gered uit de handen van de Assyriërs.

Nu de betekenis duidelijk is – nadruk – hoe vertaal je dit? Enkele letterlijke vertalingen proberen dit te doen door ook in het Nederlands te herhalen. De Naardense Bijbel vertaalt in Gen 2:17 “de dood sterven”. De herhaling is half bewaard gebleven, maar de nadruk is minder uit de verf gekomen. De Amsterdamse “Een vertaling om voor te lezen” (SHA) geeft het weer als “sterven, ja, sterven”, een oplossing die de Engelse CV ook meestal volgt. Zo vertalen richt zeker de aandacht op het gedeelte, maar vooral om dat het ongewoon is, en minder omdat het nadrukkelijker wordt in het Nederlands. Probeer het maar eens in bovenstaande voorbeelden zo steeds weer te geven, dat wordt omslachtig en onprettig om te lezen, terwijl het een normale Hebreeuwse constructie is. Het lijkt erop dat we het meest recht doen aan wat de constructie in het Hebreeuws betekent, als we de nadruk niet door herhaling maar door een partikel als “zeker” weergeven, de Nederlandse manier om nadruk te geven. Een teken kan dan aangeven dat het Hebreeuws herhaling gebruikt voor nadruk.

Deel met anderen