DE NEDERLANDSE CONCORDANTE VERTALING

Het kostbaarste bezit van een gelovige is zijn Bijbel. Daarin is Gods woord geopenbaard. Het corrigeert ons, geeft richting, voedt ons op en maakt ons klaar om in Gods dienst te staan 2Tim 3:16,17. Er is tegenwoordig geen tekort aan uitspraken van mensen te vinden, maar vergeleken met Gods woord zijn ze zonder waarde.

Veel moderne vertalingen proberen de betekenis van de oude Griekse en Hebreeuwse teksten over te zetten in begrijpelijk Nederlands. Zij overbruggen de kloof in tijd en taalgebruik door niet altijd woorden letterlijk over te zetten, maar waar iets niet direct duidelijk zal zijn voor de gemiddelde Nederlander, te zoeken naar een andere manier om dezelfde betekenis of gedachte uit te drukken.

Dit maakt zulke vertalingen goed leesbaar, maar het heeft ook nadelen. De vertaler moet dan namelijk eerst de betekenis van de tekst achterhalen, om die vervolgens over te zetten naar eenzelfde Nederlandse manier van uitdrukken. Soms zijn er bijvoorbeeld meerdere uitleggingen mogelijk voor een vers, waarvan dan één gekozen moet worden. Ook zullen dan onherroepelijk de overtuigingen van de vertaler of heersende traditie in de tekst terecht komen. Dan is het voor de lezer niet meer mogelijk om in zijn Bijbelvertaling te ontdekken wat er eigenlijk staat of kritisch de keuzes van de vertalers of de heersende overtuiging te onderzoeken.

De NCV is een studievertaling die zoveel mogelijk interpretatie uitsluit, en vooral wil weergeven ‘wat er staat geschreven’.

Dit is wat de Nederlandse Concordante Vertaling wil voorkomen; zij wil vooral weergeven ‘wat er staat geschreven’. Dit doet zij door, waar mogelijk, één Grieks of Hebreeuws woord altijd met één Nederlands woord vertalen. En niet alleen woorden zijn consistent vertaald, ook de grammatica. Ook Griekse werkwoorden, naamvallen en andere grammaticale constructies worden in vertalingen op vele verschillende manieren vertaald, waarbij opnieuw soms interpretatie en heersende opvattingen sturend blijken. In de Nederlandse Concordante Vertaling zijn per vorm of constructie enkele vaste regels opgesteld, hoe de betekenis het best overgezet kan worden uit het Grieks. Zo wordt ook daarmee zoveel mogelijk interpretatie en traditie vermeden.

Waar de context of de Nederlandse taal vereist dat er wordt afgeweken van de ‘letterlijke’ weergave, is dit duidelijk in de tekst aangegeven met tekens of verschil in kleur of letterdikte. Met behulp van het interlineair of uitleg bij klikken op een woord in de app kan nagegaan worden waarom is afgeweken. Ook elke weergave van een naamval, werkwoordsvorm of constructie is zo terug te vinden. De vertaling kan dus niet altijd zuiver ‘letterlijk’ zijn, maar door strikte regels wordt alleen afgeweken wanneer dit noodzakelijk is om de betekenis in het Nederlands over te zetten, en dus niet als een tekst moeilijk is of niet past in de opvatting van de vertaler of heersende overtuiging. Omdat het een studievertaling is, en leesbaarheid daarom niet voor betrouwbaarheid gaat, is het ook mogelijk veel dichter bij de grondtekst te blijven, en is extra interpretatie niet nodig.

Het voordeel van deze methode is dat de lezer, zonder Grieks of Hebreeuws te kennen, kan nagaan wat er in grondtekst staat. Wel wordt de vertaling er misschien lastiger door dan een NBV vertaling. Het is dan ook met recht een studievertaling. U zult daarom misschien aan de vertaling moeten wennen, maar als u haar regelmatig ter hand neemt en vergelijkt met bijvoorbeeld de NBV, dan wordt u duidelijk, dat in deze vertaling dingen onder woorden worden gebracht, die u niet eerder zo voor ogen hebben gestaan.

BETROUWBAAR

De NCV geeft zo zuiver mogelijk de grondtekst weer, maar houdt ook rekening met de Nederlandse taal, om niet alleen woorden maar ook hun betekenis over te zetten.

WETENSCHAPPELIJK

De vertaalmethode is gebaseerd op uitgebreid onderzoek en wordt ondersteund door de nieuwste inzichten in taalkunde en Griekse grammatica.

TRANSPARANT

Met het interlineair is precies na te gaan wat het Grieks zegt en wanneer is afgeweken. De uitleg bij vertaalkeuzes zijn ook na te lezen. Zo kan alles nagegaan worden.

VOORBEELDEN

ROMEINEN 8 – VLEES

Één van de vertaalprincipes van de NBV is dat er ‘contextueel vertaald’ wordt. Een woord krijgt zijn betekenis in de context, en wordt binnen die context dan zo vertaald. Een goed voorbeeld hiervan is de vertaling van het Griekse woord voor ‘vlees’ in Romeinen 8. Paulus stelt daar vlees tegenover de geest, als twee tegenstrijdige manieren van leven. Omdat vlees dan als beeld van onze lichamelijke verlangens gebruikt wordt, en dit niet een bekend beeld is in het Nederlands, vertaalt de NBV het met ‘menselijke natuur’ of ‘eigen natuur’. De ‘gezindheid van het vlees’ wordt dan ‘onze eigen wil’.

Om te lezen maakt dit het zeker begrijpelijker. Maar je dit stuk wilt bestuderen, dan mis je het verband tussen ‘vlees’ en ‘gezindheid van het vlees’, en verdwijnt het verband met andere passages waarin het woord ‘vlees’ gebruikt wordt. Bovendien is het God die door Zijn geest in ons het willen en het werken bewerkt Fil 2:13, dus is onze ‘eigen wil’ dan wel altijd hetzelfde als onze lichamelijke verlangens?

Alleen al binnen de Romeinenbrief vertaalt de NBV het woord ‘vlees’ met ‘nageslacht’, ‘lichamelijk’, ‘sterveling’, ‘begrip’, ‘eigen wil’, ‘zondige wil’, ‘eigen natuur’, ‘menselijke natuur’, ‘afkomst’, ‘afstamt’, ‘natuurlijke afstamming’, ‘volksgenoten’, of laat het woord helemaal weg. Dezelfde vertaalwoorden worden bovendien voor vele andere Griekse woorden gebruikt. De Nederlandse Concordante Vertaling zou overal gewoon ‘vlees’ handhaven. Dan is de tekst wellicht moeilijker, maar de betekenis is met het commentaar en door vergelijking met makkelijkere vertaling goed te achterhalen. Bovendien is de vertaling zo beter geschikt voor studie, omdat alle verbanden intact blijven. Voor andere vertalingen zouden vergelijkbare voorbeelden gegeven kunnen worden.

FIL 2:12 – JE REDDING BEWERKEN

Blijf u inspannen voor uw redding, en doe dat in diep ontzag voor God,NBV
… blijft … uw behoudenis bewerken met vreze en beven,NBG
… werk aan uw eigen zaligheid met vrees en beven,HSV
… effectueert je zieigen redding met vrees en siddering NCV
μετα
meta
MET
met
φοβου
phobou
van-VREES
van vrees
και
kai
EN
en
τρομου
tromou
SIDDERing
siddering
την
tēn
DE/HET
de
εαυτων
heautōn
van-ZIJN-ZELFDEmv
van zichzelfmv
σωτηριαν
sōtērian
REDding
redding
κατεργαζεσθε
katergazesthe
weest-jullie-NEER-WERKende!๏
weest jullie effectuerende!๏
CGT
(Fil 2:12 – NCV)

In dit vers komen al meer theologische overwegingen om de hoek kijken. Moet een mens zijn redding verdienen met goede daden? Dit is het idee dat je al snel krijgt als je de andere vertalingen leest, maar gaat helemaal in tegen Paulus’ uitspraken over genade en werken, bijvoorbeeld in Rom 4:5.

Als je gaat onderzoeken wat het Griekse woord voor ‘bewerken’ eigenlijk betekent, dan wordt al snel duidelijk dat het gaat om ‘iets in werking brengen’, ‘iets effectief maken’, ofwel: ‘effectueren’. Dit verwijdert ook gelijk het onterechte idee dat we onze redding nog zouden moeten verdienen. ‘Efectueren’ is een woord dat we in het Nederlands niet vaak gebruiken, maar wel perfect de betekenis van het Grieks weergeeft. Daarom is dit als vertaalwoord niet geschikt in vertalingen die vooral leesbaar willen zijn, maar uitermate geschikt voor een studievertaling zoals de Nederlandse Concordante Vertaling.

EFE 2:4 – GOD HEEFT ONS LIEF

In dit vers is duidelijk te zien hoe de Nederlandse Concordante Vertaling telkens wanneer het afwijkt van een woord, dit laat zien door een teken in de tekst. (Klik op het woord voor uitleg over de leestekens) Maar waar het hier echt om gaat, is het verschil in de vertalingen van het stukje ‘God heeft ons lief’. Alle vertalingen maken er een (voltooid) verleden tijd van. De NCV vertaald het met een tegenwoordige tijd. Dat komt door de speciale werkwoordsvorm die het Grieks hier gebruikt.

Om de verschillen te begrijpen, moeten we even kort nagaan hoe het Grieks werkt. In onze taal is het bij werkwoorden vooral belangrijk in welke tijd ze staan: verleden, heden of toekomst. Er zijn echter ook talen, die de werkwoorden heel anders indelen, op basis van of een handeling is afgerond, nog voortgaat, of dat de handeling als geheel, als feit wordt weergegeven. In die talen drukken de werkwoorden niet of veel minder duidelijk tijd uit. Dat het ook zo is met het Grieks, wordt ondersteund door recente wetenschappelijke onderzoeken 1.

De werkwoordsvorm hier, herkenbaar aan het verhoogde ─ teken, drukt in eerste instantie niet zozeer verleden tijd uit, maar geeft de handeling als geheel, als feit weer. God heeft ons lief. Zeker, deze vorm wordt vaak toch gebruikt voor handelingen uit het verleden, maar is dus ook de vorm die bij uitstek geschikt is om algemene waarheden of feiten op te schrijven, zoals hier.

Maar omdat God zo barmhartig is, omdat de liefde die hij voor ons heeft opgevat zo groot is, …NBV
God echter, die rijk is aan erbarming, heeft, om zijn grote liefde, waarmede Hij ons heeft liefgehad, …NBG
Maar God, Die rijk is in barmhartigheid, heeft ons door Zijn grote liefde, waarmee Hij ons liefgehad heeft, …HSV
4 •God echter, Die rijk is iaan barmhartigheid dovvanwege zfZijn onmetelijke✶ •liefde wewaarmee Hij ons ─liefheeft NCV
4
ο
ho
DE/HET
de
δε
de
ECHTER
echter
θεος
theos
PLAATS-er
God
πλουσιος
plousios
RIJKe
rijke
ων
ōn
ZIJNde
zijnde
εν
en
IN
in
ελεει
eleei
aan-BARMHARTIGheid
aan barmhartigheid
δια
dia
DOOR
door/om/vanwege
την
tēn
DE/HET
de
πολλην
pollēn
VEEL
veel
αγαπην
agapēn
LIEFDE
liefde
αυτου
autou
van-ZELFDE
van zelf
ην
hēn
WELK
welke
ηγαπησεν
ēgapēsen
hij-LIEFheeft
hij heeft lief
ημας
hēmas
WIJ
wij
CGT
(Efe 2:4 – NCV)
1. Uit recente wetenschappelijke publicaties blijkt dat de meeste onderzoekers het erover eens zijn dat het Griekse werkwoord primair aspect, en pas secundair eventueel tijd uitdrukt. De betekenis van de vorm hier, een aorist, wordt dan ook niet meer omschreven als primair een verleden tijd, maar met de taalkundige term ‘perfectief aspect’ (de actie als geheel weergevend, geen details over voortgang of afronding). In de meeste gevallen wordt het gebruikt in een context in de verleden tijd, en dient dan ook zo vertaald te worden. Maar vaak, juist in de brieven van Paulus, wordt de vorm juist gebruikt voor een algemene waarheid, voor een feit, zoals hier.

ROM 3:22 – GELOOF VAN JEZUS CHRISTUS

God schenkt vrijspraak aan allen die in Jezus Christus gelovenNBV
… en wel gerechtigheid Gods door het geloof in [Jezus] ChristusNBG
… namelijk gerechtigheid van God door het geloof in Jezus Christus,HSV
Namelijk de rechtvaardigheid Gods door het geloof van Jezus Christus
SV
… rechtvaardigheid echter van God, door het geloof van Jezus Christusproeve
van NCV
22
δικαιοσυνη
dikaiosunē
RECHTVAARDIG-SAMENheid
gerechtigheid
δε
de
ECHTER
echter
θεου
theou
van-PLAATS-er
van God
δια
dia
DOOR
door
πιστεως
pisteōs
van-GELOOF
van geloof
ιησου
iēsou
van-JEZUS
van Jezus
χριστου
khristou
geZALFde
Christus
CGT
(Rom 3:22 – NCV)

Hier vinden we een duidelijk voorbeeld hoe de interpretatie van de vertaler in de vertaling terecht is gekomen. Waar de Statenvertaling nog ‘het geloof van Jezus Christus’ vertaalde, vinden we in moderne vertalingen alleen nog maar ‘het geloof in Jezus Christus’.

Het woord ‘in’ of ‘van’ in de vertalingen komt van een Griekse tweede naamval. Die naamval drukt meestal bezit of oorsprong uit, en vertalen we standaard met ‘van’. Maar in deze context, als het gebruikt wordt bij geloof, dan wordt de naamval anders geïnterpreteerd, omdat we gewend zijn aan het idee dat we geloven in Jezus, en niet dat Jezus zelf gelooft. Maar is dat terecht? Precies dezelfde constructie, maar met een andere naam, vinden we in Rom 4:16, en dan vertalen de meeste vertalingen ineens wel ‘het geloof van Abraham’. Waarom dan niet ‘geloof van Jezus Christus’? Als er iemand was die op Zijn Vader vertrouwde, dan was Jezus het.

De gevolgen zijn groot. In Galaten en Romeinen betoogt Paulus dat we niet door werken gered worden, het is genade. We worden gered en gerechtvaardigd door geloof. Maar nu worden we niet eens gerechtvaardigd omdat wij geloven, maar omdat Hij geloofde! Dat is pas genade…

EEUWIGE STRAF

Duidelijk zichtbaar zijn de sporen van de traditionele opvatting in de vertalingen als het gaat om teksten die iets zeggen over wat er met ongelovigen gebeurt. De traditionele opvatting is dat zij naar de hel gaan, en daar eindeloos gestraft zullen worden. Als je de Statenvertaling nagaat, kom je het woord hel 46 keer tegen, in de NBG is dit nog 9 keer, en in de NBV vertaling helemaal niet meer. Dit komt omdat de Statenvertaling twee verschillende Griekse woorden met ‘hel’ vertaald had: ‘dodenrijk’ en ‘Gehenna’. Beiden werden opgevat als woorden die het traditionele beeld van de hel omschreven, maar onterecht. Het dodenrijk is de plek waar ook gelovigen heen gaan, waar niet gesproken wordt over straf en waar geen bewustzijn is. Daarom vertaalde de NBG weer gewoon ‘dodenrijk’. Het Gehenna is ook iets anders, het is een dal onder Jeruzalem. Geheel terecht vertaalt de NBV dus gewoon ‘Gehenna’.

Maar wat je in al deze vertalingen tegenkomt, is de inconsequente vertaling voor het Griekse woord aiōnαιων dat meestal met ‘eeuwigheid’ vertaald wordt. Door dat woord komen we aan de ‘eeuwige straf’. Maar dat woord wordt afwisselend met ‘eeuw’, ‘wereld’ en ‘eeuwigheid’ vertaald. Dat zijn nogal uiteenlopende begrippen! Als je de voorkomens van dit woord nagaat, of in woordenboeken uit die tijd kijkt, dan blijkt dat het woord eigenlijk een lange (onbepaalde) tijd aanduid, bijvoorbeeld zo lang als een mensenleven. Maar wel degelijk een tijd met een einde. Veel dingen die ‘eeuwig’ genoemd worden in de Bijbel, hebben toch duidelijk een einde. Zo ook de straf voor ongelovigen, zoals blijkt uit veel teksten bij Paulus (o.a. Rom 5:19; Kol 1:20; 1Tim 4:10).

Maar al vanaf de 3e eeuw na Christus is men de betekenis van dit woord gaan veranderen om overeen te stemmen met de leer die toen opkwam en rond de 5e eeuw ook daadwerkelijk door de kerk aangenomen werd, dat de ongelovigen eindeloos gestraft zouden worden. Deze leer is uiteindelijk dus ook in de meeste vertalingen terecht gekomen, waardoor het voor onderzoekende gelovigen moeilijk is geworden kritisch na te gaan of het wel klopt. In de Nederlandse Concordante Vertaling vertalen we gewoon ‘dodenrijk’ en ‘Gehenna’, en wordt aiōnαιων vertaald met het neutrale ‘eon’, om te voorkomen dat lezers automatisch de connectie met de leer van de eeuwige straf leggen, zonder dat dit zo in de Bijbel is terug te vinden.

BIJBELSTUDIE APP

Het interlineair en de Nederlandse Concordante Vertaling zijn uitvoerig te bestuderen in de NCV Bijbelstudie app. Daar kun je niet alleen het interlineair bekijken, maar ook op elk woord klikken voor extra informatie of met uitgebreide zoekmogelijkheden onderzoek doen.

VERTAALMETHODE

Letterlijk en consequent vertalen klinkt mooi, maar roept ook vragen op. Waarom doen andere vertalingen dat niet? En kan je wel altijd consequent vertalen? En is de Nederlandse Concordante Vertaling (NCV) dan vrij van interpretatie?

BESTELLEN

Enkele brieven van Paulus – Galaten, Efeziërs, Filippenzen, Kolossenzen, 2Timotheüs en Filemon – zijn reeds uitgegeven in een boekje. Deze kunt u bestellen in de webshop.