Nu het vertaalwerk na het stoppen van andere leden van de vertaalcommissie grotendeels bij mij is komen te liggen, heb ik sindsdien nagedacht hoe ik toch zo veel mogelijk mensen kan laten meedenken, opmerkingen maken om de vertaling te verbeteren. Dit was een van de redenen om de vertaling ook open-source te maken, zoals ik in de vorige uitgave besproken had. Niet alleen maak je dan de data toegankelijk, je bent ook open over alle keuzes en veranderingen, en mensen kunnen reageren en veranderingen voorstellen. Dit wil ik ook graag meer in de volgende versie van de app inbouwen: meer informatie over keuzes die gemaakt zijn, makkelijker te zien welke keuzes gemaakt zijn, maar ook het makkelijker maken om snel een opmerking of vraag bij de vertaling te stellen of te geven.
Maar in gesprek hierover opperde iemand ook een ander idee: kan je niet promoveren op de vertaling? Dan kijken deskundige mensen mee met wat je doet en krijg je commentaar van hen. Na hier wat langer over nagedacht te hebben, en na gesprekken met onderzoekers van de Vrije Universiteit van Amsterdam, heeft het idee van promoveren op de vertaling verder vorm gekregen, zij het met een iets andere insteek. Ik ga niet promoveren op de NCV zelf, als in, commentaar vragen op wat ik al vertaald heb. Voor promoveren heb je een onderzoeksvraag nodig, en ben je ook op zoek naar welke vragen er nog open zijn in het onderzoeksveld. En het blijkt dat de vraag waar ik al langer over nadenk, hoe je op de plekken waar je afwijkt van het gekozen trefwoord ook consequent zijn, precies zo’n open vraag is waar nog onderzoek naar moet gebeuren.
Ik heb eerder en ook in het artikel “Letterlijk staat er” geschreven dat het een van de zwaktes is van klassiek concordant vertalen. Die methode schrijft voor zo veel mogelijk aan hetzelfde trefwoord vast te houden, maar heeft geen richtlijnen voor wanneer dat niet kan. Want wat zit daar achter? Welke taalkundige processen bepalen waar het trefwoord wel en waar het niet past? Kan je niet daar regels voor opstellen, en dan consequent zijn, zodat je niet meer alleen op woordniveau, maar ook op het niveau van die processen consequent bent? Als je dat doet, houd je vele beter rekening met hoe de taal werkt, en pas je je vertaling veel meer daar op aan. Dan heb je het niet meer over uitzonderingen, maar kan je veel beter alles verklaren, heb je een beter beeld van de betekenis van een woord én ben je nog eens op veel meer plekken consequent dan nu.
Dat is wat ik wil gaan onderzoeken bij mijn promoveren. Kunnen we, met wat we nu weten van taal, een moderne manier van concordant vertalen definiëren, die met dat soort regels op meer niveaus consequent kan zijn en zo beter aansluit op hoe taal werkt? Ik was hier op een beperkte manier al naar aan het kijken, door per woord proberen te definiëren, in een soort woordenboek overzicht wanneer er voor welk trefwoord gekozen werd, en of dat lag aan de vorm, aan woorden in de context of aan voorzetsels die erbij stonden. Daar heb ik in het vorige nummer van dit blad over geschreven, in het artikel over trefwoorden kiezen. Maar met het promoveren zal dit grondig onderbouwd worden en echt onderzocht worden of zo een model gevonden kan worden dat echt goed aansluit op hoe de taal werkt. En, zo blijkt, dat is iets waar andere vertalers ook iets aan kunnen hebben in toekomstige vertaalprojecten. Hoe mooi is dat?Dit betekent niet dat de vertaling weer helemaal gaat veranderen. Ik heb nu al geprobeerd ook het “afwijken” consequenter te doen. Het zal na het onderzoek vooral beter onderbouwd zijn, en de vertaling op sommige plekken nog consequenter; en er zal beter uitgelegd kunnen worden waarom we soms een andere keuze moeten maken. Het zal dus zeker de vertaling nog beter maken, en bijkomend voordeel is dat ik, in het onderzoek of papers die ernaast geschreven zullen worden, ook in die kringen bekendheid kan geven aan het vertaalwerk dat we doen. Als het idee zich doorzet en het onderzoek vorm krijgt zal ik daar zeker in de toekomst meer over schrijven, dus wordt vervolgd!