Inleiding redactie: In deel één van dit artikel, dat in de UR van juni stond, werd ongezond denken tegenover gezond denken geplaatst. Het vervolg in dit tweede deel begint met voorbeelden van redeneervormen, waardoor ongezonde redenering leidt tot ongezonde conclusies.
3. Een greep uit de redeneervormen
3.1. Redenering a contrario
Dit is een redenering vanuit het tegendeel van een stelling, Een absurd voorbeeld: ‘God heeft de wereld lief, maar als dat niet zo was, had Hij de wereld allang vernietigd.’ Dat God de wereld liefheeft, is een waarheid waarvan de gehele Schrift doortrokken is. Johannes 3:16 Maar dat Hij anders de wereld vernietigd zou hebben is een aperte onwaarheid, want het bewijs van Zijn liefde is het geven van Zijn eniggeboren Zoon! Johannes 3:16 Bovendien blijkt Gods liefde ook uit het einddoel dat God Zich gesteld heeft: alles in allen te zijn! 1Corinthiers 15:28
De ramp te Siloam
Ook de Schrift vermeldt redeneringen a contrario. Voorbeeld: in Israël waren door de val van de toren in Siloam, een plaats dichtbij Jeruzalem, achttien mensen omgekomen. Men oordeelde dat die achttien zo voor hun zonden gestraft waren. De achterliggende gedachte was: als zij geen zondaren geweest waren, had dit ongeluk niet plaatsgehad. Die redenering werd door de Heer Jezus onmiddellijk gelogenstraft. Lucas 13:1-5
Mensen hebben echter nog altijd de neiging om een ramp als straf voor zonde te zien. Ook bij veel gelovigen zit dat nog steeds tussen de oren. Hoorden velen dat niet vanaf de kansel prediken bij de watersnoodramp van 1953 en hoort men dat ook nu weer niet als verklaring voor de heersende corona-pandemie? Zijn zij die buiten schot zijn gebleven dan ‘betere’ mensen? Staat in Psalm 14:3 en Romeinen 3:10 juist niet dat in Gods ogen niemand rechtvaardig is? Gelukkig staat in Romeinen 3:23-24 Gods antwoord op dit probleem.
3.2. Van een theorie een waarheid maken
Men verheft een denkbeeld of hypothese tot een geldige waarheid – een fenomeen waar de wetenschap bol van staat. Denk maar aan zogenaamd wetenschappelijke theorieën als de evolutietheorie, de oerknaltheorie en vooral de rampzalige rassentheorie – allemaal aan elkaar verwant en brutale ontkenningen van God als Schepper.
De theorie van een Hebreeuws oer-evangelie (Q)
Van alle wetenschappelijke veronderstellingen over de wording van de evangeliën heeft de zogenoemde bronnenhypothese onder wetenschappers veel succes geoogst. Al in 1835 kwam de taalkundige Karl Lachmann met de veronderstelling dat Marcus de basis legde voor het Mattheüs- en Lucasevangelie. Maar waaraan ontleenden Mattheüs en Lucas hun overige informatie? Om dat te verklaren werd naast Marcus’ evangelie het bestaan van een teloorgegane bron ten tonele gevoerd, die voornamelijk zou hebben bestaan uit preken en uitspraken van Jezus in het Aramees of Hebreeuws, de Logienquelle. Daarmee ontstond de hypothese – d.i. een pure veronderstelling die nog bewezen zou moeten worden – van het bestaan van een ‘Q-evangelie’, waarbij de Q voor Quelle staat.
Men baseerde zich vooral op wat Eusebius van Caesarea omstreeks 310 in zijn bekendste werk, de Historia Ecclesiastica, over Papias, bisschop van Hiërapolis in Asia (ca. 65-130) heeft genoteerd. Papias zou contact hebben gehad met mensen die de apostelen nog gekend hadden. Maar in Eusebius’ ogen maakte hem dat toch niet tot een betrouwbare informant. Want hij stelde niet alleen dat Papias vijf boeken met een zeer dubieuze inhoud geschreven had, maar verklaarde ook: ‘Want hij was buitengewoon beperkt van begrip, zoals uit zijn woorden duidelijk kan worden opgemaakt.’ Zijn oordeel over Papias is dus, vooral voor wetenschappelijke begrippen, vernietigend. Eusebius, die destijds over meer bronnen moet hebben beschikt dan nu bij ons bekend zijn, constateerde dat Papias’ beweringen slechts gebaseerd waren op een keten van niet verifieerbaar horen zeggen. Hoewel je het van wetenschappers niet zou verwachten, hebben zij de beweringen van Papias toch serieus genomen. Zij zagen die als een bevestiging van hun veronderstelling dat de evangelisten geput zouden hebben uit Q, een verzameling van woorden van de Heer in de Hebreeuwse taal
Er is geen snipper van een Q-evangelie ooit gevonden. In 2015 kwam het sensationele bericht dat de Canadese nieuwtestamenticus Craig Evans toch een papyrussnipper met een Hebreeuwse tekst had gevonden. Maar zowel de vondst zelf als de herkomst ervan wordt zelfs door aanhangers van de Q-hypothese met wantrouwen bekeken. Zou Q eigenlijk niet de initiaal van Quatsch, kletskoek, moeten zijn?
Het verraderlijke van die theorie is het onderliggende denkbeeld dat de evangeliën en alle overige boeken van de Schrift slechts mensenwerk zijn en niet ‘God-geademd’ zoals Paulus Timotheüs en ook ons nadrukkelijk voorhoudt. 2Timotheus 3:16 Dan hoor je al gauw geluiden zoals ‘die en die tekst moet een vergissing zijn’ of ‘dit hier is in tegenspraak tot dat wat daar staat’. Dat leidt tot geknoei in Bijbelvertalingen of tot drieste uitspraken zoals een predikant deed na voorlezing van woorden van onze Heer Jezus uit de Johannesevangelie: ‘Jezus heeft het waarschijnlijk zo niet gezegd, maar zo wilde Johannes het wel aan ons overbrengen.’ Wat een ontstellende duisternis!
3.3. Autoriteitsargument
Wie zich op autoriteit beroept, duldt geen tegenspraak en beroept zich niet op waarheid, maar op een machtspositie. Al eeuwenlang heerst onder de hemelen een kakofonie van predikers en theologen die luidkeels pretenderen de enige echte waarheid te verkondigen. Naarmate hun toehoorders aan hen meer gezag toekenden, werden hun redeneringen inderdaad voor waar gehouden en voor zoete koek geslikt. Maar wie hun beweringen aan een nauwkeurig onderzoek zou onderwerpen, kan in de meeste gevallen snel tot de conclusie komen, dat hun redeneringen niet deugen of, erger nog, niet met Gods Woord stroken. Dan valt zo’n autoriteit als een ordinaire misleider door de mand.
De uitdrukking ‘Het zijn niet allen koks die lange messen dragen’ ofwel ‘schijn bedriegt’ slaat op een bepaalde categorie van predikers die, zonder bewezen deskundigheid, hun status verhoogd hebben door zichzelf te kronen tot ‘apostel’ of ‘gezalfde’ of gewoonweg durven te stellen dat zij de waarheid prediken.
Televisie-uitzendingen laten hun optreden zien voor volle zalen, in fraaie outfits, zwaaiend met een Bijbel alsof zij die zelf geschreven hebben. Zo trachten zij aan hun pretenties kracht bij te zetten, terwijl zij feitelijk hoogmoed en het onschriftuurlijke gehalte van hun boodschap tentoonspreiden.
Paulus was een waarachtige prediker van het woord der waarheid, maar kwam niet met woorden van superieure welsprekendheid of wijsheid. 1Corinthiers 2:1 Bovendien sprak hij niet op eigen gezag maar met dat van een door de Heer aangesteld apostel – een aanmerkelijk verschil!
De leer van de drie-eenheid
Een belangrijke toepassing van het autoriteitsargument is de leer van de drie-eenheid. In artikel 9 van de Belijdenis des Geloofs staat: ‘Het is wel waar dat Hij niet zegt hoeveel Personen er zijn; maar hetgeen voor ons duister is in het Oude Testament, dat is zeer klaar in het Nieuwe.’ Waaruit de ‘klaarheid’ bestaat, blijkt echter volstrekt onduidelijk en onschriftuurlijk. Al eeuwenlang wringt men zich in allerlei bochten om die ‘moeilijke leer’ voor het kerkvolk verteerbaar te maken. Uiteindelijk is die leer domweg op kerkelijk gezag geaccepteerd.
Het leergezag van de kerk wordt continu boven dat van de Schrift gesteld, getuige de woorden uit hetzelfde artikel: ‘Deze leer van de Heilige Drievuldigheid is altijd beweerd en onderhouden geweest bij de ware Kerk, van de tijden der apostelen af tot nu toe.’ Athanasius heeft het zelfs gewaagd om in de aan hem toegeschreven geloofsbelijdenis te stellen:‘Wie derhalve gered wil zijn, die moet het aldus over Drie-eenheid eens zijn!’ Autoritair gaat vaak te ver!
3.4. Onjuiste koppeling van oorzaak en gevolg
Een aardige anekdote die deze denkfout illustreert, gaat over een logee aan wie de gastvrouw genadig had toegestaan haar kat mee te brengen, op voorwaarde dat dit roofdier nimmer de kamer zou betreden waar de kooi met Tweety stond. Na aankomst ’s avonds bleef de betreffende kamerdeur dan ook hermetisch gesloten. De kanarie had geen kat gezien en andersom. Niettemin trof de gastvrouw de volgende morgen haar vogeltje levenloos in de kooi aan. Haar conclusie: dood door angst voor de kat. De diagnose van de dierenarts: dood door ouderdom.
Simon, de tovenaar (Handelingen 8:5-25)
Toen de apostelen nog druk bezig waren het koninkrijk voor Israël te verkondigen en daaraan met tekenen kracht bijzetten, deed Filippus dat ook te Samaria. Daar kwam ook ene Simon tot geloof en liet zich dopen. Deze Simon stond in Samaria in hoog aanzien door zijn krasse staaltjes van magie. Hij zag Filippus eigenlijk als een fascinerende vakgenoot en was daarom niet bij hem weg te slaan.
Later bezochten de apostelen Petrus en Johannes Samaria. Door handoplegging gaven zij de heilige geest aan de gedoopten. Simon zag hen eveneens als vakgenoten en bood de apostelen geld in ruil voor het geheim achter die vermeende truc. Klaarblijkelijk had hij niet door dat de tekenen geen truc waren, maar louter het gevolg van de werking van de heilige geest, als geschenk van God. De apostelen hebben hem daarop drastisch uit de droom geholpen en tot berouw bewogen.
Hoeveel goedgelovigen menen nog steeds dat de tekenen die zij in gebeds- en genezingsdiensten waarnemen geen trucs zijn, maar de werking van heilige geest? Klaarblijkelijk is hen ontgaan, wat in deze periode van beheer voor de uitgeroepen gemeente geldt. Waarom anders zou de zo lichamelijk en geestelijk geteisterde apostel Paulus van de Heer te horen hebben gekregen dat Zijn genade voldoende was? 2Corinthiers 12:9
Rituelen
In feite berusten rituelen ook op een verwisseling van oorzaak en gevolg. In vele kerken en gemeenten heeft dat geleid tot handelingen en gewoonten waarvan men gelooft dat daarvan een zekere kracht of beschermende macht uitgaat. Het is dan ook pijnlijk te zien hoe men door het maken van het kruisteken, door handoplegging, door het te pas en te onpas reciteren van het Onze Vader, door het besprenkelen van pas pasgeborenen en nog talloze andere rituelen meent Gods zegen en bescherming te kunnen delen. De overeenkomst met de denkfout van Simon, de tovenaar, is dan al gauw gevonden. In dit licht bezien zijn rituelen dan niets meer dan volstrekt loze gebaren, handelingen zonder enige Schriftuurlijke bagage.
Schriftgeleerden en farizeeën
Onze Heer Jezus wist wat in het hart van mensen leefde en doorzag dus ook de handel en wandel van de schriftgeleerden en farizeeën. Hij zag hoe zij zich strikt en formeel aan de wet hielden en aan het woud van vormvoorschriften dat zij eromheen gebouwd hadden. Het gehoorzamen aan allerlei regels en rituelen blijkt te voorzien in de menselijke behoefte aan zekerheid en veiligheid. Maar de keerzijde van de medaille is dat het meestal ontaardt in pure vormendienst, een handel en wandel zonder wezenlijke betekenis.
Dat constateerde onze Heer in onomwonden termen bij deze notabelen. Zij meenden voor God rechtvaardig te zijn, zolang zij maar stipt hun rituelen volgden.Zij zagen neer op hen die dat niet deden. Maar Jezus, de Messias, zag hen anders dan zij zichzelf, als religieuze übermenschen, zagen. Met de parabel van de farizeeër en de tollenaar Lucas 18:9-14 maakte Hij Zijn standpunt voor iedereen glashelder.
Regelneven komen wij overal tegen, zelfs in de uitgeroepen gemeente. Lees de Galatenbrief er maar op na. Laten wij ervoor waken in hun val te trappen. De profeet Habakuk zei het al (2:4b, letterlijk): ‘een rechtvaardige zal in zijn geloof leven’ en de apostel Paulus stelde het nadrukkelijker: ‘de rechtvaardige zal vanuit geloof leven’. Romeinen 1:17 Rituelen die berusten op geloof in zichzelf, in eigen kunnen, zijn morsdood.
4. Satan, de Tegenwerker
Niet alleen de doelmissende mens is de oorzaak van ongezond denken, maar ook de Satan, alias de Tegenwerker en diabolos. Daarom is het de moeite waard hier ook dit duistere schepsel in het zonnetje te zetten.
4.1. Vlees, dood, zonde
Wie uit God is, hoort de uitspraken van God zoals zij door Hem gesproken zijn. Johannes 8:47 Maar wie zich van God afwendt en niet of slechts met een half oor naar Zijn Woord luistert, trapt al gauw in een val die de Tegenwerker met list en bedrog heeft opgezet. Zo’n val zette hij al met succes op bij Eva in de hof van Eden Genesis 3:1-4 en later probeerde hij hetzelfde bij onze Heer, maar tevergeefs. o.a. Mattheus 4:1-11
Het essentiële verschil tussen Eva en Jezus is dat Eva Gods woorden onjuist reproduceerde, terwijl onze Heer dat altijd wél nauwkeurig deed. De Heer liet daarmee zien dat er geen beter middel bestaat dan Gods pure uitspraken om de aanvallen, listen en dus ook drogredenen van de Tegenstander te kunnen pareren.
Eva werd het slachtoffer van een drogreden van de Tegenwerker, toen zij Gods woorden weergaf alsof het om een direct overlijden zou gaan. Lees Genesis 3:3-5 maar. Dat zette de deur wagenwijd open voor de leugen: ‘Jullie zullen zeker niet sterven’ Deze flagrante drogreden was het laatste zetje om het ‘stervende zijn’, het stervensproces, de wereld in te duwen met uiteindelijk de dood als gevolg. Sindsdien tiert op de dood het doelmissen (de zonde) welig, als een hardnekkig, onuitroeibaar onkruid. Romeinen 5:12 Paulus laat in Romeinen 6:3-7 zien hoe de dood en levendmaking van onze Heer en Redder Jezus, de Christus, een definitieve ommekeer heeft gebracht.
4.2. Satans functie
Voor Satan alias Tegenwerker zijn zonde en dood aangrijpingspunten om mensen op het verkeerde been te zetten. Paulus gebruikt in Efeziers 4:14 en 6:11 de term methodeia, een stelselmatige, doordachte en – gezien de context – doortrapte manier van handelen om een kwalijk doel te bereiken. Paulus noemt Satan in Efeziers 2:2 ‘de vorst van het volmachtsgebied van de lucht’ en ‘de geest die nu werkzaam is in de zonen van de weerspannigheid’. Dat maakt duidelijk uit welke hoek de ‘wind van leer’ waait. Efeziers 4:14 Satan is niet alleen op aarde actief, maar ook in de hemelse gewesten, zoals de geschiedenis van Job leert. Hij beweegt zich net zo gemakkelijk in de hemelen als op de aarde om alles in de gaten te houden en tegen te werken.
In 2Corinthiers 4:4 typeert de apostel Paulus hem als ‘de god van deze eon’ en voegt daaraan toe wat zijn werk is: ‘hij maakt de gedachten van de ongelovigen blind, zodat de lichtglans van het evangelie van de heerlijkheid van de Christus Die het Beeld is van de onzichtbare God, hen niet bestraalt’. Voor ‘god’ staat in het Grieks theos dat de functie van ‘plaatser’ aangeeft. De Plaatser Die wij als God, de Vader, kennen, doet alles volgens Zijn plan van de eonen, door Christus heen, op de juiste plaats komen met als eindresultaat God alles in allen!
De Satan heeft geen boodschap aan verzoening, rechtvaardiging, genade en liefde – de trefwoorden die ons zo dierbaar zijn. Omdat wij Christus hebben leren kennen, buigen wij nu reeds onze knie voor Hem en belijden van harte: ‘Kurios is Jezus Christus! – tot verheerlijking van God, de Vader.’ Filippenzen 2:11 Uiteindelijk zullen allen dat doen, ook Satan en zijn trawanten. Want Hij, de Kurios, zal al Zijn vijanden onder Zijn voeten plaatsen. Psalm 110:1; 1Corinthiers 15:25; Efeziers 1:22 En dat is nu juist wat de Satan uit alle macht bij ons en bij onze medemensen probeert tegen te werken en af te breken.
4.3. Satans methoden
De Satan vangt mensen in de netten van zijn leugens en drogredenen, moedigt ongezond denken aan om het uitzicht op de ware Redder, Jezus Christus, te verduisteren. Velen heeft hij wijs weten te maken dat zij de mensheid op een hoger peil kunnen brengen. De media staan bol van het effect van die leugen. Wat men zegt de nazi’s te verwijten, namelijk het streven naar een übermensch, verbloemt men nu met termen zoals euthanasie, voltooid leven, genetische manipulatie, abortus enzovoort – alles onder de paraplu van de leugen der maakbaarheid. Onder diezelfde paraplu maakt men zich druk over economie en milieupolitiek en propageert men legio vormen van puur vleselijke mensenliefde.
Des te geraffineerder zijn Satans intriges om de heiligen te verleiden. Op vernuftige wijze verdraait hij de waarheid en rukt hij de kostelijkste Schriftgedeelten uit hun verband. Hij bestookt ons met de vurige pijlen van onze tekortkomingen en zonden. Om deze aanvallen te kunnen weerstaan, heeft God ons een geestelijke wapenrusting gegeven, bestaande uit waarheid, gerechtigheid, vrede en geloof. Efeziers 6:14-17 Als deze uitrustingsstukken ontbreken, zullen wij weerloos zijn tegen de krijgslisten van Satan en zijn in duisternis gehulde trawanten.
Zijn intriges en verdraaiingen hebben menigeen ertoe gebracht toch in de lijn van Satans programma te handelen, verleid door zijn perfecte imitaties van fysieke en geestelijke zegeningen die toekomen aan Israëls aardse bediening, maar niet passen bij de hemelse roeping die thans voor ons is weggelegd. De strategieën van Satan zijn juist voor deze periode van beheer van de genade bedoeld. Hij zal echter nimmer is staat zijn om het zegel te verbreken van de geest van de belofte, de heilige, die een waarborg is voor onze plaats te midden van de hemelingen! Efeziers 1:13-14 en 2Corinthiers 1:22)
5. Slotwoord
Wij hebben het belang behandeld van het op een gezonde wijze verwerken van gezond geestelijk voedsel. De heilige Schrift biedt ons een overvloedige dis aan, compleet met glasheldere aanwijzingen, zoals in Spreuken 3:5, hoe wij een en ander tot opbouw en tot verheerlijking van onze God en Vader het beste kunnen doen.
In de zomerstudie voor 2021 is onder de titel ‘Verstandig zijn: op God vertrouwen!’ hierop eveneens ingegaan. Beide studies samen zijn echter niet in staat om de uitzonderlijke en onuitputtelijke rijkdom van Gods Woord in dezen anders dan op bescheiden wijze te etaleren.
Moge alles echter zijn tot opbouw van de gemeente in de huidige, naar haar einde lopende periode van beheer van Gods zo liefdevolle en unieke genade! Hem zij de heerlijkheid in de uitgeroepen gemeente en in Christus Jezus! Amen.