Bij eerdere avonden van de serie “Bijbelstudie met de NCV” werd duidelijk dat er veel meespeelt om een Bijbelvers goed te begrijpen. Niet alleen zijn details uit de grondtekst soms van belang, maar ook culturele achtergrond of parallelle passages en verwante verzen spelen een rol. Hoe haal je als gewone Bijbelstudent zonder kennis van de oorspronkelijke talen al die informatie uit de tekst? Zeker als je een studievertaling zoals de NCV gebruikt, waar minder interpretatie in zit, maar dus ook minder uitleg over bovengenoemde zaken.
Meer dan eens werd geconcludeerd dat de oplossing voetnoten zouden kunnen zijn. Daarin kan al die extra informatie verwerkt worden – zelfs meer dan in een uitleggende vertaling gestopt zou kunnen worden – en blijft het toch gescheiden van de Concordante Vertaling, die dichter op de grondtekst probeert te zitten. In de volgende versie van de app zullen de eerste voetnoten bij wijze van proef zitten. Als voorproefje hieronder de vertaling en voetnoten van Galaten 2:1-7.
Context
ging ik na verloop van veertien jaar weer op naar Jeruzalem – De vraag hier is welk bezoek aan Jeruzalem Paulus naar refereert. Sommigen wijzen naar Hand 11:29-30, waar Barnabas en Paulus noodhulp naar Jeruzalem brengen. Dit bezoek had echter een hele andere aanleiding dan hier beschreven, want we lezen niet dat ze Jeruzalem daadwerkelijk in zijn geweest of de broeders hebben bezocht, of dat er discussie was over het evangelie van Paulus. Ook lijkt de tijd van 14 jaar niet goed overeen te komen met de gebeurtenissen in Handelingen. Een ander bezoek dat beter bij de omschrijving hier lijkt te passen is die van Hand 15. Daar wordt inderdaad het evangelie van Paulus besproken en is er sprake van valse broeders (Hand 15:1).
Uitleg
naar Jeruzalem – Het volgende bezoek van Paulus aan Jeruzalem gaf de gelegenheid om de verschillen tussen de bediening van Paulus en die van de apostelen te onderstrepen en hun officiële goedkeuring te krijgen. Als Hand 15 inderdaad deze ontmoeting nader omschrijft, werd de gelegenheid geschapen door de besnijdenis zelf. Zij kwamen en verkondigden dat besnijdenis en het houden van de wet ook noodzakelijk waren om gered te worden, en na de oproer die de discussie veroorzaakte werden Barnabas en Paulus naar Jeruzalem gezonden om de kwestie voor te leggen aan de apostelen (Hand 15:1,2).
Context
met Barnabas – Barnabas nam in eerste instantie Paulus bij de hand toen hij na zijn bekering voor het eerst in Jeruzalem kwam (Hand 9:27), maar is op latere reizen zijn metgezel (Hand 11:24-26,30; 12:25).
Context
en nam ook Titus met mij mee – Titus wordt alleen door Paulus genoemd, en komt niet in een van de verhalen van Handelingen voor. Hij nam Titus mee, zo blijkt uit vers 3, als test.
| 2 Ik ging✶ echter iomin overeenstemming met een onthulling en legde๏ zfhun het evangelie voor, wedat ik |verkondig ionder de natiën, ecmaar iomafzonderlijk✶ aan hen •die in |aanzien✶ zijn, opdat✶ ik niet nbtevergeefs✶ zou |rennenf of liepf. | NCV |
Context
in overeenstemming met een onthulling – Dit detail komt niet voor in de beschrijving van het bezoek in Hand 15; daar is de aanleiding om te gaan juist de oproer door valse broeders, waarna Paulus en Barnabas gezonden worden. In Hand 11:28 lezen we juist wel over een onthulling voordat Paulus de noodhulp met Barnabas naar Jeruzalem brengt. Het is echter niet uitgesloten dat, hoewel niet beschreven, Paulus na de oproer in Hand 15 werd gezonden op basis van een onthulling. Hetzelfde woord, onthulling, kwamen we trouwens al tegen in Gal 1:12.
Uitleg
in overeenstemming met een onthulling – Voor Paulus’ betoog laat dit detail zien dat hij niet op uitnodiging van de apostelen is gekomen, of door hun ontboden is, of met hun een conflict had dat opgelost moest worden, maar op eigen gelegenheid naar hen toe gekomen is.
Context
hen die in aanzien zijn – Jakobus en Kefas en Johannes, zie Gal 2:9.
Context
tevergeefs zou rennen of gelopen heb – Paulus gebruikt vaker het beeld van een atletische hardloopwedstrijd voor het werk dat we voor de Heer mogen doen. In Fil 3:12-14 wordt ons leven in de praktijk met een wedstrijd in de renbaan vergeleken, en in Gal 5:7 spreekt hij in hetzelfde beeld de Galaten aan.
Verwante verzen
tevergeefs zou rennen of gelopen heb – Gal 5:7; Fil 2:16; 3:12-14; 2Tim 4:7;
Uitleg
zelfs Titus die met mij was en Griek is werd niet genoodzaakt besneden te worden – Titus was meegenomen als een test. Zou een Griek opgenomen worden in de Joodse gemeenschap en als gelijkwaardig worden gezien, of zou hij genoodzaakt worden besneden te worden en de Joods gewoonten en de wet te volgen? Titus was het levende bewijs van de erkenning van de apostelen van Paulus’ boodschap.
Context
besneden te worden – In een ander geval werd Timotheüs wel door Paulus besneden, zodat de Joden er geen aanstoot aan zouden nemen (Hand 16:3).
| 4 ecMaar dovvanwege de binnengesmokkelde valse broeders – wwdie binnen✶ kwamen om onze •vrijheid, wedie wij iin Christus Jezus |hebben, te ─bespiedenf, om✶ ons tot slavernij te |brengenf✶ | NCV |
Context
binnengesmokkelde valse broeders … om onze vrijheid te bespieden – Enkelen waren vanuit Jeruzalem gekomen en hadden de bedoeling Paulus’ boodschap tegen te werken en de vrijheid die ze hadden – de vrijheid van de wet, de genade – weg te nemen en ze weer onder de wet te plaatsen. Het houden van de wet lijkt later een kenmerk te zijn geworden van gelovige Joden om hun toewijding te laten zien (Hand 21:20).
Verwante verzen
om onze vrijheid te bespieden … opdat zij ons tot slavernij zouden brengen – Gal 5:1; Hand 15:1;
Achtergrond
slavernij – Slavernij was gewoon in de Grieks-Romeinse wereld. Slaven waren het eigendom van hun bazen en hadden geen rechten of vrijheden. Sommigen konden echter vrijgelaten worden en zo vrije mensen worden (zie 1Kor 7:20-24). Dit beeld gebruikt Paulus om aan te geven wat het betekent om onder de wet te leven, terwijl leven zonder wet uit genade juist als vrijheid omschreven wordt.
| 5 – hebben wij het voor wehen zelfs✶ ntgeen moment✶ laten ─lijken op •onderschikking, opdat de waarheid van het evangelie voortdurend ntbij jullie |blijftc. | NCV |
Uitleg
hebben wij het voor hen zelfs geen moment laten lijken op onderschikking – Paulus moet door de valse broeders onder druk zijn gezet om in te binden en te gehoorzamen, zie ook het woord ‘genoodzaakt’ in Gal 2:3, maar hij hield stand om de waarheid van het evangelie te bewaren. Zie ook Gal 2:14.
Context
de waarheid van het evangelie – In deze brief is de waarheid van het evangelie het feit dat rechtvaardigheid uit Gods genade is (Gal 2:21), door het geloof, en wel het geloof van Christus (Gal 2:16; 3:22), zonder besneden te hoeven worden (Gal 5:2-3) of de wet van Mozes te moeten volgen (Gal 2:16; 5:4). Zie ook Rom 3:21-24.
Context
die van enig aanzien zijn – Jakobus en Kefas en Johannes, zie Gal 2:9.
Achtergrond
voor mij van geen belang, God hecht niet aan menselijk voorkomen – Paulus hecht geen waarde aan het aanzien dat de meest vooraanstaande apostelen bij mensen hadden, omdat God daar ook geen waarde aan hecht. Dit terwijl het in de Grieks-Romeinse wereld juist gebruikelijk was om zelf aanzien en autoriteit te verkrijgen door aanbevolen te worden door zij die dat al hebben. Iets daarvan zien we wellicht Hand 22:3; Rom 16:1, 1Kor 16:10-11 en 2Kor 3:1.
Uitleg
legden mij niets op – Ondanks dat Paulus niet hecht aan het aanzien dat de meest vooraanstaande apostelen bij anderen hadden, gebruikt hij het wel in zijn betoog om te laten zien dat ook zij die anderen zo belangrijk vinden hem niets oplegden en zijn boodschap erkenden. Zijn autoriteit als apostel werd daarmee erkend.
| 7 Maar integendeel, toen zij |zagen✶ dat mij het evangelie van de voorhuid otoevertrouwd๏✶ was, zoals aan Petrus dat van de besnijdeniszv | NCV |
Context
mij het evangelie van de voorhuid toevertrouwd was – De apostelen zagen in dat Paulus geroepen was om naar de niet-Joden te gaan (Hand 9:15; 26:17), zoals Petrus geroepen was naar de Joden te gaan. Paulus noemt zich dan ook de ‘leraar van de natiën’ (1Tim 2:7; 2Tim 1:11). Petrus had weliswaar Cornelius het evangelie gebracht (Hand 10), maar hij was een uitzondering, en bovendien een proseliet. Verder was de bediening van Petrus en die van de overige apostelen uitsluitend gericht tot het volk. Wel heeft Petrus’ ervaring met Cornelius hem en de andere apostelen er op voorbereid dat het evangelie niet uitsluitend meer voor het volk is, maar ook rechtstreeks naar de natiën gebracht zou gaan worden door Paulus. Petrus opende de deur naar de natiën, Paulus ging er door heen.
Tekst
het evangelie van de voorhuid – Sommigen staan erop, vanwege theologische overwegingen, niet ‘van’ maar ‘aan’ of ‘voor’ te vertalen, met het idee ‘gericht aan’. Dit gebruik van de genitief, de tweede naamval, om een doel of richting aan te geven, is vrij zeldzaam, maar zou je kunnen zien in bijvoorbeeld Mat 10:5 of Heb 9:8. Daar lezen we over ‘de weg van de heidenen’ en de ‘weg van de heilige plaatsen’. Het idee is niet bezit of oorsprong, zoals de genitief meestal aanduidt, maar ‘de weg richting’, ‘de weg die leidt naar’. Dit zou je ook hier in kunnen lezen, want ook hier gaat het niet zozeer om bezit of oorsprong, maar om het evangelie dat gericht is aan de voorhuid. Hier hoef je overigens niet expliciet ‘aan’ voor te vertalen, deze betekenis wordt ook duidelijk uit de huidige vertaling. Voor de theologische overwegingen, zie de theologische voetnoot bij dit vers.
Achtergrond
voorhuid … besnijdenis – De twee groepen worden hier aangeduid aan de hand van het wel of niet hebben van het belangrijkste religieuze kenmerk voor de Jood: zijn besnijdenis. De niet-Joden, ook wel als Grieken aangeduid, worden dan als ‘voorhuid’ aangesproken, elders ook wel ‘onbesnedenen’. Overigens waren de Joden niet de enigen die zich liet besnijden, het kwam soms ook onder de heidenen voor.
Theologie
het evangelie van de voorhuid … dat van de besnijdenis – Wordt hier nu gesproken over twee afzonderlijke evangeliën, of hetzelfde evangelie aan twee verschillende groepen? Om aan te tonen dat er daadwerkelijk twee verschillende evangeliën zijn wordt vaak naar dit vers verwezen, al geeft dit vers niet volledig uitsluitsel. Duidelijk is dat er over twee evangeliën wordt gesproken, gericht aan verschillende groepen. Maar de benoeming van beiden staat nog niet vast of het alleen om een werkverdeling gaat (Gal 2:9), of dat ook de inhoud van beide boodschappen verschilt. Ook de vertaling ‘het evangelie aan/voor de voorhuid’ of juist ‘het evangelie van de voorhuid’ geeft hier geen uitsluitsel over. Om te zien of het idee van Schriftindeling – dat Paulus een andere boodschap aan de natiën bracht dan Jezus en de apostelen aan het volk – juist is, zal de inhoud van beide boodschappen met elkaar vergeleken moeten worden en moet blijken over er verschil in zit. (zie ook bij verwante onderwerpen hieronder)